Kur’an’da “iki dişi (unśeyeyn)” ifadesinin dördü bir Mekki surenin iki ayetinde, diğer ikisi de bir Medeni surenin iki ayetinde olmak üzere toplam altı defa geçtiğini önceki yazıda belirtmiş ve Mekki dönemde inen el-En`am suresinin “iki dişi” ifadesinin yer aldığı iki ayetini değerlendirmiştik. Bu yazıda ise Medine döneminde inen en-Nisâ suresinde söz konusu ifadenin yer aldığı iki ayeti ele alacağız.
Kur’an, miras bölüşümünde önce kız çocuklarının payını garanti altına alır. Sonra erkeklerin miras payının kız kardeşinkinin iki katı olduğunu belirtir: “Allah size, çocuklarınız hakkında, erkeğe, iki dişi payı (miras vermenizi) emreder. (Çocuklar) ikiden fazla kadın iseler ölenin bıraktığının üçte ikisi onlarındır. Eğer yalnız bir kadınsa yarısı onundur. Ölenin çocuğu varsa ana-babasından her birinin mirastan altıda bir payı vardır. Eğer çocuğu yok da ana-babası ona vâris olmuş ise anasına üçte bir (düşer). Eğer ölenin kardeşleri varsa anasına altıda bir (düşer. Bütün bu paylar ölenin) yapacağı vasiyetten veya borçtan sonradır. Babalarınız ve oğullarınızdan hangisinin size fayda bakımından daha yakın olduğunu bilemezsiniz. Bunlar Allah tarafından konulmuş farzlardır (belirlenmiş paylardır). Şüphesiz Allah ilim ve hikmet sahibidir.” (en-Nisâ 4/11). Ayette geçen “erkeğe (żeker), iki dişi (unśeyeyn) payı” ifadesinde kullanılan kelimelerden anlaşılan şey, hangi yaştan olursa olsun hiçbir erkeğin ya da kadının mirastan yoksun bırakılamayacağıdır. Miras bırakan kişinin bir oğlu bir kızı varsa kızı bir, oğlu iki pay alır. Miras bırakanın iki veya daha fazla kızı varsa onlar, mirasın 2/3’ünü bölüşürler. Kalanı baba ve baba tarafından akrabalara verilir. O kişinin sadece bir kızı varsa mirasın yarısını alır. Miras bırakanın çocukları da ana-babası da yaşıyorsa ana-babasının her birine altıda bir miras düşer. Miras bırakanın çocukları yoksa eşin payı çıkarıldıktan sonra annesi mirasın üçte birini alır. Geriye kalan 2/3 miktar da babanındır. Babanın payının söylenmemesi gerek olmadığındandır; çünkü varisi olmayanın mirasçısı anne ve babasıdır. Ölenin kardeşleri varsa bu durumda da annesi altıda bir miras alır. Anne ve babanın çocuk üzerinde daha fazla emeği olmasına rağmen, miras bölüşümünde vefat eden çocuklarının çocuklarından daha az miras payı almaları, onların ömürlerinin ve ihtiyaçlarının az, torunlarının ise çok olmasından olsa gerektir. Ayette, “Bunlar Allah tarafından konulmuş farzlardır (belirlenmiş paylardır).” denilmesi, bu payların günümüzde de geçerli olduğunu gösterir. Miras bölüşümü öncesi, miras bırakan kişinin vasiyeti yerine getirilir ve borcu varsa ödenir. Önce vasiyetin söylenmesi, borcun ödenmesine kıyasla önceliği olduğu anlamında değildir. Vasiyet,  gereğinin yerine getirilmesinin önemine dikkat çekmek için önce belirtilmiş olabilir. Dolayısıyla kişinin, önce borcunun olup olmadığına sonra vasiyetine bakılır. Ayette miras dağıtımı için “vasiyetten veya borçtan sonra” denilmesi ama “vasiyetten ve borçtan sonra” denilmemesi, hangisi varsa onun yerine getirilmesi anlamındadır. İkisi de varsa hem borcu ödenir hem de vasiyet yerine getirilir.
Öldüğünde miras bırakacak çocuğu olmayan kimsenin bıraktığının nasıl bölüştürüleceği şöyle açıklanmaktadır: “Senden fetva isterler. De ki: ‘Allah, çocuğu olmayan kimsenin mirası hakkındaki hükmü şöyle açıklıyor: Eğer çocuğu olmayan bir kimse ölür de onun bir kız kardeşi bulunursa bıraktığının yarısı bunundur. Kız kardeş ölüp çocuğu olmazsa erkek kardeş de ona vâris olur. Kız kardeşler iki tane olursa (erkek kardeşlerinin) bıraktığının üçte ikisi onlarındır. Eğer erkekli kadınlı daha fazla kardeş mevcut ise erkeğin hakkı, iki dişi payı kadardır.’ Şaşırmamanız için Allah size açıklama yapıyor. Allah her şeyi bilmektedir.” (en-Nisâ 4/176). Ayetteki “kız kardeş”, ana ve babası bir ya da sadece babası bir olan kardeştir ve mirasın yarısını alır. Diğer yarısını alacak baba da vefat etmişse bu durumda kız kardeş, mirasın tamamını alır. Ölen kız kardeş ise erkek kardeş mirasın tamamını alır. Çocuğu olmayanın babası varsa durumun ne olacağı ayette belirtilmemiştir. Miras bu durumda zaten babaya (o vefat etmişse dedeye vs.) kalacağından yani mesele zaten açık olduğundan söylenmemiş olsa gerektir. Miras alacak kız kardeşler birden fazlaysa 2/3’ünü aralarında bölüşürler. Çocuğu olmayan kişinin mirasını alacak kardeşler kız ve erkek kardeşler ise bu durumda erkek, kız kardeşin iki katı kadar miras alır. Allah kullarının faydasına olanı bilmekte ve miras bölüşümünü buna göre belirlemektedir.
Görüldüğü gibi “iki dişi” ifadesinin yer aldığı Medine döneminde inen en-Nisâ sûresinde yer alan iki ayette mirasın, varsa borçların ödenmesi ve vasiyetin yerine getirilmesinin ardından nasıl bölüştürüleceği konusu ele alınmış, Allah’ın ilim sahibi oluşuna ve yaptıklarını hikmetle yaptığına, O’nun sapıtmamaları için müminlere mirasın bölüşümünü gösterdiğine işaret edilmektedir.

12.3.2020 Haksöz Haber